TU BYŁA POWTÓRKA “PRZERWY” Z 25 PAŹDZIERNIKA 2021. PRZEPROWADZIŁA SIĘ DO LOGOPRAKTYCZNIKA.
Głoskami syczącymi nazywamy głoski s, z, c oraz dz. Możemy spotkać różne formy nieprawidłowej wymowy głosek syczących. Nazywane są sygmatyzmem. Dla jasności: nieprawidłową wymowę głosek z pozostałych szeregów dentalizowanych (szumiącego i ciszącego) też określamy mianem sygmatyzmu. Na tym spotkaniu poświęciłam uwagę głoskom syczącym i sygmatyzmowi głosek syczących. Jakie formy sygmatyzmu spotykamy?
Parasygmatyzm
Parasygmatyzm – czyli zastępowanie głosek syczących innymi głoskami. Jeśli dziecko zastępuje głoski syczące głoskami ciszącymi, czyli ś, ź, ć, dź i nie ma ukończonych 3 lat, w dodatku wymowa głosek ciszących jest normatywna czyli nie ma zniekształceń np. w postaci seplenienia międzyzębowego, to taki parasygmatyzm jest fizjologiczny. Prawidłowa wymowa głosek syczących powinna kształtować się między 3 a 4 rokiem życia. Przykład parasygmatyzmu polegającego na zastępowaniu głoskami ciszącymi, które dodatkowo są też zniekształcane pokazuję w filmie pierwszym.
Jakie kierunki terapii w takiej sytuacji? Jeśli warunki anatomiczne narządów mowy są prawidłowe, to skupiamy się na następujących obszarach:
- usprawnianie motoryki narządów mowy,
- praca z oddechem (pogłębienie oddechu, nauka kierowania powietrza, wzmocnienie roli przepony),
- słuch fizyczny i fonemowy, by dziecko usłyszało różnice między prawidłowym i nieprawidłowym brzmieniem słowa (ważne jest zbadanie słuchu fizycznego, czy jest sprawny),
- wywołanie prawidłowej wymowy głoski syczącej (jedni wychodzą od c, inni od s, jest też dyskusja czy język ma być ułożony przy dolnych czy przy górnych siekaczach),
- utrwalanie w kolejnych pozycjach na materiale językowym,
- automatyzacja wymowy.
Mogisygmatyzm
Mogisygmatyzm czyli opuszczanie głosek dentalizowanych (w tym syczących) – pokazane jest w filmie drugim. Wymowa pokazana w nagraniu to mieszanka mogisygmatyzmu, co słychać już przy pierwszym słowie, parasygmatyzmu, czyli zastępowanie głoskami w tym przypadku naprzemiennie – szumiącymi, ciszącymi, ale też sygmatyzmu właściwego – głoski brzmią podobnie do syczących, ale ponieważ nie uzyskuje właściwej siły dmuchania, kierunku, to ta wymowa jest nieprawidłowa.
Jakie kierunki terapii w tej sytuacji? Sprawdzamy warunki anatomiczne narządów mowy. Już po twarzyczce dziecka widać, że napięcie mięśniowe mięśni aparatu artykulacyjnego jest nieco obniżone. To powinno nas skłonić do przyjrzenia się (obserwacji) napięcia mięśniowego całego ciała i ewentualne skierowanie do fizjoterapeuty. W przypadku tego dziecka jest ono obniżone, pomimo, że dziecko jest dość sprawne fizycznie. Warto też zwrócić uwagę na zaburzenia świadczące o zaburzeniach integracji sensorycznej. Dziecko ma kilka objawów świadczących o zaburzeniach integracji sensorycznej: mocno dociska kredkę, niepoprawnie ją trzyma, ciągle się rusza, przeciąga, ma problem ze skupieniem uwagi, w tym skupieniem wzroku na twarzy rozmówcy, porusza się tak, jakby nie trzymał równowagi (niezborność ruchów, brak koordynacji), chociaż dobrze radzi sobie z jazdą na rowerze na dwóch kołach. Głos dziecka jest nierówny. Chwilami mówi głośniej, pod koniec słowa ścisza tak, że końcówki słów są całkowicie niezrozumiałe.
Skupiamy się na pracy w następujących obszarach:
- usprawnianie motoryki narządów mowy połączone z ruchem całego ciała,
- praca z oddechem (pogłębienie oddechu, nauka kierowania powietrza, wzmocnienie roli przepony),
- praca z głosem w oparciu o wydłużoną fazę wydechową (wybrzmiewanie słów do końca),
- słuch fizyczny i fonemowy, by dziecko usłyszało różnice między prawidłowym i nieprawidłowym brzmieniem słowa,
- wywołanie prawidłowej wymowy głoski syczącej,
- utrwalanie w kolejnych pozycjach na materiale językowym,
- automatyzacja.
Sygmatyzm właściwy
Sygmatyzm właściwy – deformacja wymowy głosek, polega na zniekształcaniu głosek na przykład w formie seplenienia międzyzębowego (jak na filmie trzecim oraz czwartym) lub seplenienia bocznego – film piąty.
Jakie kierunki terapii? Sprawdzamy skąd się wziął sygmatyzm właściwy. Pod lupę bierzemy wędzidełko. Ciekawostka: w przypadku pokazanym na filmie trzecim sygmatyzm powstał przez naśladownictwo (starsze rodzeństwo, które miało niesprzyjające warunki anatomiczne i przekazało wzorce językowe młodszemu). W przypadku dziecka z czwartego filmu przyczyną były nawyki pielęgnacyjne i żywieniowe (smoczek, butelka zbyt długo używane). Sposób wadliwej artykulacji się utrwalił. Obecnie pracujemy nad automatyzacją. W przypadku dziecka z filmu 5 bierzemy pod lupę sposób oddychania i wędzidełko – niedomknięta buzia świadczy o obniżonym napięciu mięśniowym, niewłaściwym torze oddechowym i sugeruje nieprawidłową pozycję spoczynkową języka (na nagraniu widać, jak ten język opada).
Skupiamy się na pracy w następujących obszarach:
- Słuch fonemowy,
- nauka właściwego oddechu (przeponowego z kierowaniem powietrza),
- usprawnianie motoryki narządów mowy,
- wywołanie głosek,
- utrwalanie wymowy,
- automatyzacja.
Przedstawione tutaj propozycje działań terapeutycznych odnoszą się do tych konkretnych dzieci i uwzględniają inne uwarunkowania, które nie są pokazane na nagraniach. Nie można traktować tych wytycznych jako uniwersalnego wzorca terapii dla dzieci, które będą prezentowały podobne trudności w mówieniu. Moim celem jest pokazanie różnorodności, przybliżenie problemu, uwrażliwienie na pewne aspekty związane z kształtowaniem prawidłowej mowy.
